โดย ธีรยุทธ จั่นฝังเพ็ชร

ในระหว่างวันที่ ๑๐ เมษายน - ๒๙ พฤษภาคม ๒๕๕๑ กรมศิลปากรได้จัดโครงการนิทรรศการพิเศษเชิดชูเกียรติศิลปินอาวุโส ประจำปีพุทธศักราช ๒๕๕๑ : ศิลปกรรมย้อนหลัง สวัสดิ์ ตันติสุข ศิลปินแห่งชาติ ในวาระที่อาจารย์สวัสดิ์ ตันติสุข มีอายุครบ ๘๔ ปี ในพ.ศ. ๒๕๕๒

นักเรียน นักศึกษาของวิทยาลัยช่างศิลปปัจจุบันอาจจะไม่รู้จักอาจารย์สวัสดิ์ดีเท่าใดนัก เพราะท่านเกษียณอายุราชการไปกว่า 20 ปี อาจารย์เป็นผู้บริหารของวิทยาลัยมาตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๐๔ ในฐานะอาจารย์ใหญ่โรงเรียนช่างศิลปและเกษียณอายุราชการเมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๘ ท่านผูกพันอยู่กับช่างศิลปยาวนานถึง ๒๕ ปี ท่านจึงเป็นที่เคารพรักและศรัทธาของบรรดาศิษย์จำนวนมากมาย

อาจารย์สวัสดิ์ เป็นชาวธนบุรี เกิดที่บางแค ภาษีเจริญ เมื่อ ๒๔ เมษายน ๒๔๖๘ เริ่มต้นเรียนศิลปะที่โรงเรียนเพาะช่าง อนุปริญญาศิลปบัณฑิตมหาวิทยาลัยศิลปากรและศึกษาเพิ่มเติมที่ Academy of Fine Arts, Rome Italy ในสาขาจิตรกรรม

ได้รับการยกย่องให้เป็นศิลปินชั้นเยี่ยมจากการแสดงนิทรรศการศิลปกรรมแห่งชาติและศิลปินแห่งชาติสาขาจิตรกรรม ปัจจุบันท่านเป็นราชบัณฑิต ประเภทวิจิตรศิลป์ สาขาจิตรกรรม รวมถึงการได้รับพระราชทานเหรียญดุษฎีมาลาเข็มศิลปวิทยา ประเภทวิจิตรศิลป์

นิทรรศการครั้งนี้เป็นการแสดงงานย้อนหลังที่ยิ่งใหญ่ ทรงคุณค่า การจัดการอย่างเป็นระบบ ทำให้เราได้เห็นการพัฒนา เทคนิควิธีการและความเป็นสวัสดิ์ ตันติสุขได้เป็นอย่างดี นับว่าเป็นนิทรรศการที่ให้ทั้งคุณค่าทางสุนทรียะ คุณค่าทางการศึกษาประวัติศาสตร์ศิลปะของไทย รวมถึงการได้อ่าน ชีวิต ของคน ๆ หนึ่งผ่านรูปแบบการสร้างสรรค์

นิทรรศการประกอบไปด้วยผลงานจำนวนกว่าร้อยชิ้น แม้โดยภาพรวมผลงานมีขนาดไม่ใหญ่นัก แต่ดูน่าตื่นตาตื่นใจมาก ผลงานมีทั้งจิตรกรรมสีน้ำมัน สีน้ำ ภาพร่าง ภาพลายเส้น โดยเฉพาะภาพร่างน่าสนใจมาก เส้นสายการปัดป้ายรอยพู่กันฉับพลัน มีชีวิตชีวา เป็นการเผชิญหน้า ตอบโต้ต่อสิ่งที่รับสัมผัสอย่างปัจจุบันทันด่วน ไม่ต้องไตร่ตรองหรือมีเหตุผลมากนัก เป็นแบบอย่างที่น่าศึกษาอย่างยิ่ง

ผลงานทั้งหมดนับร้อยชิ้นในนิทรรศการแสดงให้เราเห็นกระบวนการสร้างสรรค์ตั้งแต่เริ่มต้นเรียนศิลปะจวบจนปัจจุบันแม้กระทั่งในย่าง ๘๔ ปีนั้น สอดคล้องตรงกับคำประกาศของท่านที่บอกว่า ธรรมชาติเป็นครูใหญ่ และการสร้างสรรค์อย่างยาวนานนี้ยืนยันคำพูดของท่านที่บอกว่า ศิลปะคือชีวิต(ของท่าน)

โดยส่วนตัวของผู้เขียนรักชื่นชอบและหลงใหลภาพจิตรกรรมสีน้ำมันบนแผ่นไม้ ขนาด ๖๒ x ๔๘ ซม. เขียนเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๒ ชื่อ Bracciano บรัคซาโน หรือ วันฝนตกที่บรัคซาโน เป็นที่สุด ด้วยการสร้างพื้นผิวที่หยาบขรุขระ สีน้อยสีด้วยทีท่าการปัดป้ายพู่กันและเกรียงอย่างชำนิชำนาญ รุนแรง ฉับพลัน ทำให้พื้นผิวหน้าทั่วทั้งภาพดูสั่นไหวพร่ามัวอยู่ในความหม่นของบรรยากาศในโทนน้ำตาล น้ำเงินเทาเทาและดำ

ภาพนี้เป็นภาพทิวทัศน์ของสถาปัตยกรรมยุโรปโบราณ แม้ไม่มีสิ่งใดบ่งชี้มากนักแต่ไม้กางเขนบนยอดโดมทำให้เรารู้ว่าอาคารหลังนี้เป็นโบสถ์ ศิลปินวาดมันขึ้นมาด้วยเส้นง่าย ๆ ไม่กี่เส้น สีเพียงไม่กี่สี แต่ให้ความรู้สึกถึงความเป็นปึกแผ่นแข็งแรงของความเป็นสถาปัตยกรรมได้เป็นอย่างดี ทั่วทั้งภาพดูราวกับประกอบขึ้นด้วยรูปเหลี่ยมตามคตินิยมแบบคิวบิสม ประสานกับการจัดวางน้ำหนักเป็นผืนแผ่นทั่วไปทั้งภาพทำให้ตัวสถาปัตยกรรมเด่นเป็นองค์ประกอบหลักของภาพ

ยกเว้นมุมล่างซ้ายที่ดูขัดแย้งกับส่วนอื่น ๆ ศิลปินวาดรูปร่างสีดำที่ไม่มีรายละเอียดใด ๆ แต่พอดูออก ว่าเป็นด้านหลังของผู้หญิงกางร่มและเด็กกำลังเดินมุ่งหน้าขึ้นบันไดสู่โบสถ์

ด้วยองค์ประกอบที่ขัดแย้งกับส่วนอื่น ๆ ทำให้จุดนี้ดูเด่นเน้นความสงสัยของเราว่า ในวันที่ชื้นแฉะฝนพรำเช่นนี้พวกเธอกำลังจะไปแห่งใด? ด้วยชุดดำที่พวกเธอใส่ ดูราวกับว่ากำลังไปงานศพ? ศพใคร? หรือเธอเพียงผ่านทางเพื่อกลับบ้าน แล้วคนอื่น ๆ ไปไหนกันหมด? บรรยากาศดูช่างอ้างว้าง หรือพวกเธอเป็นจิตวิญญาณบาปที่โดดเดี่ยว พเนจร แสวงหาความรัก ความอบอุ่นแห่งพระผู้เป็นเจ้าที่สถิตย์อยู่ภายในโบสถ์เบื้องหน้า ความสงสัยและคำถามที่ผุดขึ้นในใจกระตุ้นอารมณ์ให้เรารู้สึกว่า วันฝนตกที่บรัคซาโนวันนี้ ช่างเป็นวันที่หดหู่ เศร้าหมอง

ศิลปินบรรยายภาพของเขาอย่างชำนิชำนาญและอย่างมั่นอกมั่นใจด้วยกลวิธีอันเป็นลักษณะเฉพาะตัว ศิลปินแสดงออกด้วยทีท่าที่รุนแรงผ่านสีน้ำตาลหม่น ๆ ที่อมแทรกด้วยสีสันต่าง ๆ ศิลปินแสดงให้เราเห็นถึงความจัดเจนในการใช้สี ด้วยการผสานกลมกลืนสีคู่ตรงกันข้ามที่ตัดกันรุนแรงของสีส้มและสีน้ำเงิน ศิลปินหม่นสีส้มลดความจัดลงจนเป็นสีน้ำตาล และจางสีน้ำเงินให้ซีดเทากลมกลืนกัน งามจับตา พื้นภาพที่ขรุขระถูกแบ่งเป็นระนาบสี่เหลี่ยมหลายขนาดแต่ไม่ทึบตัน ศิลปินจัดการกับพื้นที่ของพื้นภาพด้วยระนาบแบน ๆ แต่มีน้ำหนักที่แตกต่างกัน ซึ่งลวงตาเป็นมิติที่ตื้นลึกสลับซับซ้อน เปิดให้ Space เลื่อนไหลผสานสัมพันธ์ต่อเนื่องทั่วทั้งภาพ เกิดการเคลื่อนไหวทางสายตาอย่างต่อเนื่องไม่มีสิ้นสุด สร้างให้บรรยากาศในภาพมีความประสานกลมกลืนและนำไปสู่ความสะเทือนใจดึงดูดเราให้ตกอยู่ในภวังค์แห่ง ''...อารมณ์อ่อนไหวและกล่อมเกลาอยู่ในวรรณะสีซึ่งไม่อาจอธิบายได้...''*

นักเรียน นักศึกษาและผู้สนใจสามารถไปชื่นชม ดื่มด่ำกับความงาม ความสะเทือนใจของภาพ Bracciano นี้ได้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติหอศิลป์